چرا مهاجرت برای افغان‌ها تنها یک جابه‌جایی نیست، بلکه دگرگونی عمیق روانی است؟

مهاجرت تنها عبور از مرزهای جغرافیایی نیست بلکه تجربه‌ی عمیقی است که در آن گذشته‌ی پرآشوب، اکنونِ نامطمین و آینده‌ی ناشناخته به‌هم می‌پیوندند. کسانی که از دل سال‌ها جنگ، ناامنی و فروپاشی اجتماعی آمده‌اند، مهاجرت را نه یک انتخاب آزاد، بلکه ضرورتی برای بقا تجربه کرده‌اند؛ ضرورتی که پیامدهای روانی آن، این تجربه را پیچیده‌تر می‌سازد.

بسیاری از افغان‌ها پیش از ترک وطن، بارها ترس را در شدیدترین شکل آن لمس کرده‌اند. ترس از انفجار، ترس از خبر ناگهانی، ویا هم ترس از فردای نامعلوم. این تجربه‌ها در حافظه‌ی عاطفی مهاجر جا می‌گیرند و با خروج از کشور رها نمی‌شوند و جا نمی مانند. حتی در امن‌ترین نقطه‌ی جهان نیز نشانه‌های کوچکی می‌توانند ذهن را به زمانی بازگردانند که فرد در معرض خطر و تهدیدات فزیکی قرار داشته است. روان‌شناسان این وضعیت را “حضور گذشته در اکنون” می‌نامند، حالتی که فرد از لحاظ فیزیکی نجات یافته، اما روان او هنوز میان امنیت و ناامنی در نوسان است.

همزمان با اینکه مهاجر این بار عاطفی ترس و اضطراب را پیوسته بردوش میکشد، دورشدن ناگهانی از خانه و فرهنگ نوع دیگری از فشار روانی را ایجاد و بر او تحمیل می‌کند. مهاجرت برای بسیاری از افغان‌ها یک سوگواری خاموش است؛ سوگواری برای زبان، آدم‌ها، مکان‌ها و حس تعلقی که سال‌ها بخشی از هویت آنها بوده است. این جداشدن از فرهنگ و محیطِ آشنا حتی اگر با تصمیم خود فرد و برای دستیابی به آینده‌ی بهتری باشد، باز هم در عمق روان او اثر می‌گذارد و می‌تواند باعث سردرگمی و ناپایداری در احساس هویت او شود.

ورود به کشور جدید نیز مجموعه‌‌ی از چالش‌های تازه را به همراه دارد. یادگیری زبان، فشار مالی، یافتن کار، مواجه شدن با تبعیض، و متفاوت بودن، همگی می‌توانند احساس خستگی و بی‌پناهی را تشدید کنند. مهاجر افغان باید هم با گذشته‌ی دشوار خود کنار بیاید و هم در جامعه‌ی جدید برای خود جایگاهی بسازد. این دوگانگی، که مهاجر افغان را میان گذشته و آینده معلق می‌گذارد، گاه به شکل “احساس بی‌جایی” بروز می‌کند؛ احساسی که در آن انسان نه کاملاً به گذشته تعلق دارد و نه هنوز در امروز ریشه دوانده است.

با این همه، آنچه تجربه‌ی مهاجرت افغان‌ها را برجسته می‌سازد، توانایی شگفت‌انگیز آنان برای سازگاری و بازسازی زندگی است. بسیاری از مهاجران افغان در دل سخت‌ترین شرایط، مسیرهای تازه‌ی برای رشد گشوده‌اند. ادامه‌ی تحصیل در دانشگاه‌های معتبر، ایجاد کسب‌وکارهای موفق، نقش‌آفرینی در نظام‌های آموزشی، بهداشتی و تخصصی، و حتی کمک‌رسانی به مهاجران دیگر از مثال‌های معدود برای این درخشش است. این دستاوردها فقط حاصل تلاش فردی نیستند؛ بلکه نشان‌دهنده‌ی توان بالقوه‌ی جامعه‌ی‌ اند که حتی در سخت‌ترین لحظات نیز امید و اراده‌ی پیشرفت را از دست نمی‌دهد.

در کنار تلاش فردی، نقش شبکه‌های حمایتی نیز در موفقیت مهاجران اهمیت حیاتی دارد. نبود حمایت حرفه‌یی، صادقانه و عاری از سیاست می‌تواند مهاجر را در معرض آسیب‌پذیری‌های جدی قرار دهد. در مقابل، زمانی که شبکه‌های سالم و معتبر برای حمایت از مهاجران افغان وجود داشته باشند، حتی بحرانی‌ترین شرایط نیز می‌توانند به فرصت‌های برای رشد تبدیل شوند. حمایت روانی، اجتماعی و حرفه‌یی اگر با صداقت، تخصص و مسوولیت همراه باشد، میتواند مسیر زندگی یک مهاجر را دگرگون کند. وقتی فرد احساس می‌کند تنها نیست، احساس می‌کند دیده می‌شود و ارزشمند است، بسیاری از دشواری‌هایی که پیش‌تر غیرقابل تحمل بودند، به‌صورت طبیعی قابل مدیریت و حتی قابل تبدیل به موفقیت می‌شوند.

به‌همین دلیل است که داستان مهاجرت افغان‌ها را باید فراتر از رنج‌ها دید. این داستان، روایتی از انسان‌هایی است که با وجود دشواری‌های سنگین، توانسته‌اند آینده‌ی تازه بسازند؛ آینده‌ی که در آن تلاش، امید و پیوندهای انسانی راه را روشن می‌کنند. مهاجر افغان، با همه‌ی بارهای گذشته، همچنان قادر است معناهای نو خلق کند، فرصت‌ها را بسازد و در جامعه‌ی جدید بدرخشد. این درخشش تنها موفقیت شخصی نیست بلکه تلاش‌ِ جمعی برای بدست آوردن موفقیت است.

مهاجرتِ افغان‌ها را می‌توان سفری دانست که با دشواری آغاز می‌شود، اما در ادامه با تلاش، همدلی و ایجاد پیوندهای انسانی، معنای تازه‌ی پیدا می‌کند. هر مهاجر، با همه‌ی دردهایی که پشت سر گذاشته، توانایی آن را دارد که آینده‌ی متفاوت بسازد؛ آینده‌ی که در آن امید، کار، دانش و حمایت متقابل، جایگزین ناامنی و تنهایی می‌شود. این مسیر آسان نیست، اما هر قدمی که با آگاهی، مهربانی و شبکه‌های حمایتی برداشته می‌شود، نه تنها زندگی یک فرد، بلکه مسیر یک جامعه‌ی مهاجر را نیز روشن‌تر می‌سازد. مهاجرت برای ما پایان نیست؛ آغاز فرصتی برای ساختن جهانی است که در آن ریشه‌های تازه می‌رویند و انسان دوباره احساس معنا و تعلق را تجربه می‌کند.